سایه تو

توجه به محیط کار و بهداشت حرفه‌ای بسیار مهم است، زیرا افراد قسمت زیادی از عمر خود را در محل کار می‌گذرانند. این مسئله برای افرادی که مشاغل حساس و با کار فکری بیشتری دارند، اهمیت بسزایی پیدا می‌کند. زیرا کمردرد و یا هر عامل دیگری که آنها را از ادامة کار با حداکثر توان محروم کند، علاوه بر خود فرد، به جامعه نیز ضرر زیادی وارد می‌کند.

با توجه به صنعتی‌شدن جوامع که جامعة ما نیز از آن مستثناء نیست، کارهای بدنی بیشتر به کارهای اداری تبدیل شده‌اند. در هر اداره‌ای، تجهیزات کار، محیط کار، پرسنل و نحوة انجام کارها، عواملی هستند که در سلامت جسمی و روانی افراد و بهداشت حرفه‌ای مؤثرند که در ذیل به توضیح مختصری در مورد آنها می‌پردازیم.

 

تجهیزات کار

· تمامی تجهیزات باید طوری طراحی شوند که حمل و نگهداری و استفادة از آنها آسان باشد.

· جهت دستیابی به هدف فوق بهتر است تمامی تجهیزات اداری متشکل از قطعات کوچکتری ‌باشند که متناسب با نوع فعالیت در کنار هم قرار گرفته‌اند.

· هر قطعه از تجهیزات مورد نظر باید با فضای در نظر گرفته‌شده برای آن تناسب داشته باشد.

· تجهیزات باید دقیقاً براساس نوع فعالیتی که قرار است توسط آنها انجام گیرد، طراحی گردند تا استفادة بهینه از آنها در محیط کار ممکن گردد.

· در هر اداره‌ای باید شرایط نگهداری مطلوب و در صورت لزوم تعویض سریع تجهیزات کار وجود داشته باشند.

 

محیط کار

· وسعت محیط کار باید به اندازه‌ای باشد که جابجایی آسان تجهیزات میسر گردد.

· محیط کار باید از گرما و تهویة مناسبی برخوردار باشد.

· محیط کار باید از هرگونه استرس فزاینده مثل: روشنایی کم و یا پله و شیب غیر ضروری، عاری باشد.

 

پرسنل

· در محیط کار استاندارد، تجهیزات، فضای کار و نوع کار باید متناسب با قابلیتهای هر یک از پرسنل طراحی گردد.

· پرسنل باید طوری آموزش ببینند تا بتوانند توانایی خود را در مورد کاری که می‌خواهند انجام دهند ارزیابی کرده و در صورت نیاز از تجهیزات موجود و یا دیگر پرسنل کمک بگیرند.

· هیچگاه نباید از پرسنل انتظار داشت تا در یک سیستم نامناسب کار کرده و یا مغایر با قابلیتهایشان انتخاب شده و آموزش ببینند.

 

نحوه انجام کار

نحوة انجام کار در مشاغل مختلف، متفاوت است. شما در هر شغلی که خدمت می‌کنید، به عنوان اصل کلی، هیچگاه کارتان را بمدت طولانی و در یک وضعیت ثابت و تحت فشار انجام ندهید، بلکه به طور متناوب لحظاتی را به استراحت اختصاص دهید.

در جامعة فعلی با تبدیل کارهای بدنی به کارهای اداری، وضعیت نشسته، رایج‌ترین وضعیت شغلی است. در این وضعیت به دلیل بی‌حرکتی طولانی‌مدت، فشارهای مکانیکی وارد بر ستون فقرات، از نوع ساکن و بدون تحرک است. در این گروه که بیشتر کارهایشان را به صورت پشت میز نشینی انجام می‌دهند، مشکلات فراوانی در اثر نشستن‌های نامناسب و طولانی‌مدت بوجود می‌آید که طراحی صحیح صندلی و میز کار تآثیر بسزایی در پیشگیری از این مشکلات دارد. در مباحث قبلی در مورد وضعیت مناسب نشستن و نحوة طراحی صندلی توضیحاتی داده شد و در اینجا نیز به طور خلاصه به ذکر برخی از این موارد می‌پردازیم.

وضعیت عمودی تنه وضعیت افقی 90ساعد پشتی حمایت کننده ارتفاع قابل تغییر وضعیت کف پا

ارتفاع میز باید 2 برابر ارتفاع صندلی باشد بطوریکه ساعد روی میز راحت قرار گیرد و نیازی به خم‌کردن پشت نباشد. اگر ارتفاع صندلی غیر قابل تغییر است باید ارتفاع میز‌، بلند گرفته شود. این موضوع برای حالتی که روی میز، ماشین تحریر و یا کامیپوتر قرار گرفته است نیز باید رعایت شود. بطوری که هر دو ساعد با یک زاویة 90 درجه روی میز قرار گیرند. توجه داشته باشید که در صورت عدم رعایت این موارد یعنی ارتفاع نامناسب مـیز کار به صورت بـلند یا کوتاه‌بـودن میـز نسبت به صندلی و جثه فرد، باعث انقباض دائم در عضلات ناحیة گردن، شانه و کمر می‌شود، در نتیجه فرد دچار خستگی زودرس و درد در نواحی گردن، شانه و کمر گردد.

غلط صحیح

· هنگامی که پشت میز نشسته‌اید باید طوری روی صندلی بنشینید که پشتی صندلی کاملاً تنه شما را حمایت کند. هرگز روی لبة صندلی و با حالتی لمیده یا خمیده و غوزکرده ننشینید چرا که با ایجاد کیفوز یا غوز در ناحیة پشت و کمر دچار کشیدگی و درد در بافتهای این نواحی می‌شوید.

· سطح میزی که برای خواندن و یا نوشتن استفاده می‌شود، باید یک شیب 10 تا 15 درجه به سمت عقب داشته باشد.

براساس این اصل که هنگام خواندن و یا نوشتن باید فاصلة چشم تا کاغذ و یا کتاب 30 سانتی‌متر باشد، سطح شیبدار میز باید قابل تغییر طراحی گردد.

· وسایل خارج از اتاقها مانند توالتهای فرنگی و یا صندلی‌های اتاق انتظار باید بگونه‌ای طراحی شوند که تا حد ممکن از فشار و استرس به ستون فقرات کاسته شود.

· همیشه در محیط کار باید خدمة کارآزموده جهت حمل ضروری وسایل سنگین در دسترس باشند.

در برخی مشاغل، برخلاف کارهای اداری، فشارهای مکانیکی وارد بر ستون فقرات از نوع متحرک به علت کارهای سنگین و بلندکردن بار است. مانند کارگری، باغبانی، پرستاری و… که در مورد نحوة صحیح انجام این کارها مختصری توضیح می‌دهیم.

باغبانی

باغبانی: یکی از شایعترین عوامل ایجاد کمردرد است، با این وجود می‌توان با مراقبت از کمر و رعایت وضعیتهای صحیح که در ذیل به آن اشاره می‌شود، آن را به یک ورزش مفید با حداقل خطر مبدل کرد.

· هرگز بمدت طولانی خم نشوید.

· ابتدا به حالت چمپاتمه بنشینید و بدون خم‌کردن، تنه را آنقدر پائین بیاورید تا در وضعیت مناسب برای انجام کار مورد نظرتان قرار گیرید. اگر این حالت برایتان مشکل است می‌توانید از زانوبند استفاده کنید و یا روی یک چهارپایة کوتاه بنشینید.

· برای باغبانی از ابزار با دستة بلند استفاده کنید و بعد از اتمام کار بهتر است آنها را به جایی آویزان کنید، در این صورت هم از خم‌شدن هنگام برداشتن آنها جلوگیری می‌شود و هم اینکه خطرات احتمالی که در هنگام روی زمین قرارگرفتن اینگونه ابزار بوجود می‌آید، مرتفع می‌گردد.

· هنگام چمن‌زنی از دستگاههای چمن‌زن با دستة بلند استفاده کنید، به طوری که هنگام کار، کمر خم نگردد.

· هنگام هل‌دادن دستگاه چمن‌زنی به جلو مراقب بوده و مخصوصاً هنگام بالاکشیدن دسته‌های آن کمر خود را صاف نگهدارید. حتی‌المقدور از دستگاههای سبک استفاده کنید.

· هنگام کشیدن ابزار و مخصوصاً درآوردن ریشه‌های محکم از زمین، کمر خود را صاف کرده و برای خم‌شدن از مفاصل ران استفاده کنید.

· از حمل بسته‌های سنگین مانند کمپوست (Compost) جداً خودداری فرمائید. بهتر است آنها را با احتیاط بلند کرده، روی چرخ دستی قرار داده و حمل کنید. فراموش نکنید بدلیل کار سنگینی که انجام می‌دهید، ستون فقرات کمری شما بسیار آسیب‌پذیر خواهد بود.

· هنگام حفاری و یا کندن چاله، پاهایتان را اهرم قرار دهید نه کمرتان را. به این صورت که با خم و راست‌کردن زانوهایتان، در حالیکه کمر صاف است، به کار حفاری بپردازید.

· هنگام باغبانی و قرارگرفتن به حالت خمیده، معمولاً پس از مدتی احساس درد خفیفی در کمرتان خواهید کرد که در این صورت بلافاصله از حالت خمیده خارج شده، کمرتان را صاف کنید و با دادن شکم به جلو کمی گودی کمر را زیاد کنید. با انجام این وضعیت از درد شما کاسته خواهد شد. بهتر است در حین باغبانی هر ده دقیقه یکبار این کار را انجام دهید.

 

پرستاری

میزان بروز کمردرد، در پرستاران با نوع فعالیت آنها که مستلزم بلندکردن اجسام سنگین و انجام کارهای سخت و ممتد در اورژانس است، ارتباط زیادی دارد. این میزان با محیط پراسترس کاری افزایش می‌یابد. به طوریکه میزان بروز حمله‌های حاد کمردرد در پرستارانی که در بخشهای درمانی بیمارستان کار می‌کنند بسیار بیشتر از آنهائی است که معمولاً کار اداری و یا اجرایی دارند.

آمار نشان داده است، در بیمارستانهایی که کلاسهای آموزشی جهت پیشگیری و درمان کمردرد، برای پرستاران دایر گردیده، میزان بروز کمردرد، در این بیمارستان بسیار پائین بوده است. در نتیجه وجود چنین آموزشهایی جهت پرستاران زحمتکش کشور ما نیز ضروری بنظر می‌رسد، اما از آنجائیکه در این کتاب امکان پرداختن به این مسئله به طور مبسوط وجود ندارد، تنها به ذکر برخی از اصول اولیه آن می‌پردازیم.

· پرستاران عزیز باید تمامی وضعیتهای مناسبی را که جهت بلندکردن، کشیدن و هل‌دادن و حمل اجسام در ابتدای این بخش توضیح داده شد، رعایت کنند.

· همة میزها و یا تختهای بیماران باید ارتفاع قابل تغییر داشته باشند، بطوریکه با اهرم هیدرولیکی یا الکتریکی سطح آنها بالا یا پائین برود و هر شخص با توجه به نیاز، بتواند آن را تغییر دهد.

· هنگام مرتب‌کردن تخت بیمار و یا تعویض ملحفة آن مواردیکه را که در مورد مرتب‌کردن تخت خواب توضیح داده شد، رعایت کرده و ترجیحاً دو نفری این کار را انجام دهید.

· پرستاران عزیز باید طوری آموزش ببینند که بتوانند براساس توانائیهایشان، تجهیزات مناسب و مورد نیاز خود را جهت استفاده مطلوب در محیط کار انتخاب کنند.

· محیط کار پرستاری باید از نظر شرایط روانی، سر و صدا، نور، دما و حجم کار مناسب باشد تا بدین ترتیب از استرسهای فزاینده کاسته شود.

در خاتمه لازم به ذکر است که در برخی کشورها جهت بعضی مشاغل خاص، مدرسة کمر (Back School) اختصاصی دایر می‌گردد. مانند برنامة گستردة Back School صنعتی در بهداشت صنعتی یا مدرسه کمر در بهداشت حرفه‌ای و یا به عنوان بخشی از برنامة توانبخشی و… البته در این کتاب جای بحث در مورد همة آنها نیست و امید آنکه توضیحات مختصر این بخش بتواند برای خوانندگان عزیز مفید واقع شده و مورد استفاده قرار گیرد.
 

تصحیح برخی وضعیتهای پرخطر

بلندکردن اشیاء بعد از نشستن بمدت طولانی

برداشتن اشیاء بعد از دوره‌های طولانی نشستن، می‌تواند آسیب‌پذیرترین وضعیت را برای ستون فقرات کمری شما بوجود آورد. این وضعیت در مسافرتهای طولانی بسیار اتفاق می‌افتد. بطوریکه شما بعد از نشستن بمدت طولانی در قطار، اتومبیل و یا هواپیما، در حالت خمیده و دولا شده، اقدام به برداشتن و جابجاکردن چمدانهای سنگین کرده و بدین ترتیب آسیب زیادی به ستون فقرات کمری خود وارد می‌کنید. چنین وضعیتی می‌تواند آغازگر درد کمر از همان لحظه و یا حتی تا صبح روز بعد باشد.

جهت پیشگیری از بروز چنین دردهایی شما می‌توانید بعد از بلندشدن از روی صندلی، به حالت ایستاده قرار گرفته و مطابق شکل گودی کمر را افزایش داده و بدین ترتیب، قوسهای ستون فقرات و رباطهای کمری را که تا بحال به حالت خمیده و بی‌حرکت قرار داشتند، به وضعیت طبیعی خود برگردانید.

غوزکردن پس از ورزش سنگین

این یک خطر نسبتاً شگفت‌آور است که ورزشکاران بدان مبتلا می‌شوند. پس از یک روز کار سخت و ورزش سنگین و خسته‌شدن تمام عضلات پس از یک فعالیت پرانرژی، مطمئناً نیاز به یک استراحت ایده‌آل خواهید داشت و بدترین وضعیت، استراحت کامل روی یک راحتی بزرگ و نرم، به حالت خمیده است. ممکن است در ابتدا هیچگونه دردی احساس نکنید، مخصوصاً اینکه، بعد از یک حمام داغ، بافتها و عضلات هنوز خاصیت کشسانی خوبی دارند. اما صبح روز بعد، بلندشدن از بستر، تقریباً غیر ممکن خواهد بود. اغلب فکر می‌کنید که شاید در حین فعالیت، به کمرتان آسیبی رسانده باشید اما شما می‌توانید با اصلاح این وضعیت از بروز چنین دردهایی جلوگیری کنید بهترین استراحت پس از هر فعالیت طاقت‌فرسایی، خوابیدن به پشت و یا در خوابیدن بمدت 10 دقیقه است (در خوابیدن بهتر است). حالت دیگر این است که مطابق شکل به پشت خوابیده و برای مدت ده دقیقه پاهای خود را روی یک صندلی قرار دهید. همیشه با برگردانیدن قوسهای ستون فقرات به حالت طبیعی می‌توان از بروز چنین دردهایی جلوگیری کرد.

 

ایستادن بمدت طولانی

ایستادن بمدت طولانی، یک وضعیت خطر است چرا که پس از مدتی عناصر حمایت‌کننده ستون فقرات (عضلات و لیگامانها) خسته شده و قدرت حفظ قوسهای طبیعی ستون فقرات را نخواهند داشت. این وضعیت منجر به افزایش قوس کمری و بروز کمردرد می‌شود. بهترین وضعیت پس از ایستادن بمدت طولانی مطابق شکل ذیل است.